Kamen

Kamen po svojoj tvrdoći i gustini predstavnja idealno obeležje materijalnog sveta, simbol pouzdanosti i stabilnosti. No, kako u hrišćanstvu nije samo čovek, već i materija predmet Božje promisli spasenja i preobraženja, tako i hrišćanska simbolika kamena nosi duhovni karakter i odslikava procese duhovnog sazdanja i preobražaja. Osnovno simboličko značenje kamena dobija se kada se on shvati kao element građevine sazdane po Božanskom planu, kao element hrama Božjeg, i u širem smislu Crkve Hristove. U tom slučaju kamen poprima analogiju čovečje ličnosti, kao element sjedinjavanja saU Bibliji možemo pronaći tri osnovna pojma vezana za kamen, kroz arhitektonsku simboliku: “kamen temeljac”, “ugaoni kamen” i “živo kamenje”. U Jevanđelju od Mateje, Hristos, obrativši se apostolu Simonu (Petru), reče: “A i ja tebi kažem da si ti Petar (kamen), i na tome kamenu sazidaću Crkvu svoju, i vrata pakla neće je nadvladati”. (Mateja 16.18). Sami Gospod je nazvao Apostola “kamenom temeljcem”. To se odnosi i na druge Apostole, što je vidljivo iz teksta Otkrivenja: “I zid Grada imaše dvanaest temelja, i na njima dvanaest imena Dvanaest apostola Jagnjetovih”. (Otkr. Ugaonim kamenom je i sam Hristos Sebe nazvao (Matej 21.42, Marko 12.10, Luka 20.17), misleći na reči psalma: “Kamen koji odbaciše zidari, posta glava od ugla” (Psalm. 118.22).

I sami znamo da kamena temenjaca u građevini može biti nekoliko, u krajnjem slučaju četiri, a ugaoni, završni kamen može biti samo jedan. On je taj završni kamen, koji sprečava da se ostali uruše, i može biti samo na vrhu građevine. Tačnije rečeno Hristos je – Glava Crkve. Najbolji primer “ugaonog kamena” u crkvenom zlatarstvu i juvelirstvu, kao simbol Hrista, je dragoceni kamen u preseku krakova krsta, na mestu spajanja četiri ugla. Shodno tome, drago kamenje na krajevima krakova krsta predstavlja “kamene temeljce” i mogu označavati četiri Jenanđelista ili četiri strane sveta. To se može reći i za predmete koji su okrugle ili ovalne forme, gde se dragoseni kamen nalazi u centru.

Pojam “živog kamenja” srećemo kod apostola Petra. Sveti Petar Hrista naziva “ugaonim, dragim kamenom”, pa se pojam “živog kamenja” može odnositi na sve hrišćane koji od sebe stvaraju duhovni dom (Posl. Petrova 2 4-5). Apostol Pavle, naziva hrišćane “sugrađanima svetih” i da su oni “Nazidani na temelju apostola i proroka, gdje je ugaoni kamen sam Isus Hristos” (Posl. Efes. 2 19-20). Ovi primeri nam pokazuju kako se kroz arhitektonske pojmove predstavlja poredak i hijerarhija Crkve Hristove. Shodno tome, kompozicije mnogih hrišćanskih zlatarskih predmeta su izvedene u skladu sa hramovnom simbolikom.du sa hramovnom simbolikom.du sa hramovnom simbolikom.

U pojmu “živog kamenja” sadrži se ideja preobraženja kako čoveka, tako i materijalnog sveta. Ova ideja se u umetnosti može preneti kroz obradu običnog kamena , posebno u predstavama svetih scena. Primer takvog delanja su rezbarene ikone u steatitu, široko rasprostranjene u Vizantiji u 11 i 12 veku, i na ruskim ikonicama izrađenim od mekih vrsta kamena. Naposletku, pojam preobraženja objašnjava kontrast koji postoji između običnog i dragog kamenja.

Drago kamenje, zbog svoje prirodne retkosti, odvajkada je kod raznih naroda bilo prekriveno velom tajanstvenosti. Pripisivana su mu magijska i iscelitenjska svojstva. Odrazi drevnih legendi i mitova mogu se sresti i u hrišćanstvu. Međutim, u Crkvi drago kamenje najčešće simbolizuje duhovne vrednosti. Kao osnovni kriterijum se javlja boja kamena. Boja kamena, a ne vrsta je vezivana za sakralne osobine, pa je mnogo kamenje i dobilo svoj naziv po boji koju nosi. Iz tog razloga nije uvek lako povezati drevne i savremene nazive dragog kamenja, jer su pojedini različiti minerali sličnih osobina ili boja nazivani jednim imenom, a isto drago kamenje različitih boja različitim nazivima.

U odabiru kamena za neki zlatarski rad, prevashodno je vođeno računa o njegovoj duhovnoj simbolici, a sama boja, veličina i sjaj davali su značaj samom simbolu koji se želeo predstaviti. Kamenje većih dimenzija je služilo za rezanje svetih scena i likova. Takvi dragulji su bili posebno cenjeni i korišćeni su kao glavni element na panagijama i drugim svetinjama, dok je kamenje manjih dimenzija služilo za ukrašavanje drugih bogoslužbenih predmeta simbolizujući “živo kamenje” od kojih se gradi Crkva Božja. Forma dragulja nije bila od presudnog značenja, i obrada takvog kamenja svodila se samo na otkrivanje boje i sjaja sa tendencijom očuvanja prirodne forme. Kristalna struktura nije otkrivana tehnikom rezanja (fasetiranja), već jednostavnim poliranjem koje je davalo unutrašnji sjaj kamenu. Kamenje je, takvim načinom obrade, postajalo “živo” u doslovnom smislu te reči. Na taj način se postizalo duhovno preobraženje materije. Kamenje različitih prirodnih oblika organski je uklapano u kompoziciju predmeta, zadržavajući svoju individualnost i doprinosilo višem duhovnom sadržaju kanonske forme samog rada. Takvi radovi, sa varijacijama spoljašnje forme, posedovali su neponovljivu, živu lepotu. Ovakav pristup obradi dragulja odražava crkveni princip “sabornosti”, koja je jedino moguća kroz potpunu slobodu svakog verujućeg hrišćanina, koji, kao “živi kamen”, zadržava sopstvenu individualnost a u isto vreme sa svetcima i Gospodom gradi Crkvu Božju.

Suprotan princip preovlađuje u sekularnom zlatarstvu, gde se postiže iluzija slobode, a u stvari se traga za uniformnošću i istovetnošću spoljašnjih osobina pojedinih grupa dragulja koji su deo nekog juvelirskog predmeta. Ovakav pristup, u današnje vreme, forsiraju proizvođači veštačkih kristala, jer je veštačko kamenje podesnije za takve veštačke projekte.

U crkvenoj umetnosti do 17. veka, tehnika rezanja (fasetiranja) je retko primenjivana. Rozlog tome nije nepoznavanje odgovarajućih tehnoloških postupaka. Tehnika rezanja dijamanata u Evropi je poznata još od 15. veka. Pokušaj nalaženja simboličkog opravdanja rezanja kamenja – otkrivanje unutrašnje duhovne sadržine, nije bilo prihvaćeno u drevnoj Crkvi. Šta više, tako obrađeni dragulji koristili su, kao predmet okultnih rituala, čarobnjacima i alhemičarima, jer optički efekti koji su postizani veštim rezanjem ostavljali su jak uticaj na ljude tog vremena. Za hrišćansku Crkvu to je bilo neprihvatljivo. Čak i vrlina prikazana radi hvale, smatrala se grehom. Međutim, počev od kraja 17. veka, rezani dragulji se sve više sreću na predmetima crkvene umetnosti, kao odraz društvenog i ekonomskog napretka.

Delovi teksta su preuzeti sa sajta: www.pokimica.com